Chatrapati Sambhaji Maharaj Information in Marathi

Hii Friends, सर्वप्रथम तुम्हां सर्वांचे माझ्या mdknowledge या ब्लॉग वर स्वागत आहे या लेखामध्ये मी Chatrapati Sambhaji Maharaj Information in Marathi यांची पूर्ण माहिती लिहिली आहे.छत्रपती संभाजी महाराज मराठा साम्राज्याचे दुसरे छत्रपती होते. छत्रपती शिवाजी महाराजांचे पुत्र म्हणून जन्माला आलेल्या संभाजी महाराजांनी मराठा साम्राज्याच्या संरक्षणासाठी दिलेले योगदान भारतीय इतिहासात अद्वितीय आहे. त्यांचे जीवन म्हणजे संघर्ष, शौर्य, विद्वत्ता, आणि बलिदानाचा संगम आहे. त्यांना त्यांच्या धैर्यामुळे “धर्मवीर” म्हणून ओळखले जाते, कारण त्यांनी स्वधर्मासाठी, मराठा स्वाभिमानासाठी, आणि स्वराज्यासाठी प्राणांची आहुती दिली.

Chatrapati Sambhaji Maharaj Information in Marathi

छत्रपती संभाजी महाराज हे मराठा साम्राज्याचे दुसरे छत्रपती आणि छत्रपती शिवाजी महाराजांचे ज्येष्ठ पुत्र होते. त्यांचा जीवनप्रवास शौर्य, विद्वत्ता, आणि बलिदानाने भरलेला होता. त्यांचे संपूर्ण जीवन संघर्षमय होते, परंतु त्यांनी कधीही मराठा स्वराज्याचे तत्त्व सोडले नाही.

जन्म आणि बालपण

छत्रपती संभाजी महाराजांचा जन्म 14 मे 1657 रोजी पुणे जिल्ह्यातील पुरंदर किल्ल्यावर झाला. ते छत्रपती शिवाजी महाराज आणि सईबाई यांचे ज्येष्ठ पुत्र होते. संभाजी महाराज हे बालपणापासूनच विलक्षण बुद्धिमत्तेचे आणि शौर्याचे प्रतीक मानले जात. त्यांचे बालपण राजघराण्यात गेले असले तरी ते अनेक कठीण प्रसंगांनी भरलेले होते.संभाजी महाराजांचा जन्म सईबाई यांच्या पोटी झाला, ज्या शिवाजी महाराजांच्या पहिल्या आणि अत्यंत प्रिय पत्‍नी होत्या. बालवयातच त्यांच्या मातोश्री सईबाई यांचे निधन झाले (त्यावेळी संभाजी महाराज केवळ 2 वर्षांचे होते). त्यामुळे संभाजी महाराजांना आईच्या प्रेमापासून वंचित राहावे लागले. त्यांचे पालनपोषण त्यांच्या आजी जिजाबाई यांच्या छत्राखाली झाले.

शिक्षण आणि बुद्धिमत्ता

संभाजी महाराज अत्यंत कुशाग्र बुद्धिमत्तेचे होते. त्यांना विविध भाषा आणि विद्या आत्मसात करण्याची ओढ होती. त्यांनी मराठी, संस्कृत, फारसी, हिंदी आणि कानडी अशा भाषांमध्ये प्रावीण्य मिळवले. शिवाय, राजकारण, युद्धकला, आणि शास्त्र यांचे शिक्षण त्यांना लहान वयातच दिले गेले.वयाच्या 6 व्या वर्षी संभाजी महाराजांना काशी येथे शिक्षणासाठी पाठवले गेले. तिथे त्यांना संस्कृतसह वेद, पुराण, आणि महाभारत यांचे सखोल शिक्षण मिळाले. ते धार्मिक ग्रंथांचे अभ्यासक होते आणि त्यांनी स्वतः “बुद्धभूषण” आणि “सातसतक” यांसारखी ग्रंथरचना केली.

शौर्याचे प्रारंभिक दर्शन

लहानपणापासूनच संभाजी महाराजांच्या स्वभावात शौर्य आणि आत्मविश्वास दिसत होता. त्यांनी लहान वयातच युद्धकलेत पारंगत होण्यास सुरुवात केली. वडिलांचे आणि आजीचे संस्कार त्यांच्या स्वभावात दिसत.वयाच्या 9 व्या वर्षी संभाजी महाराजांचे लग्न येसूबाई यांच्याशी झाले. लग्नानंतरही त्यांनी शिक्षण आणि युद्धकलेत प्रगती केली.

बालपणीचे आव्हान

सईबाईंच्या मृत्यूनंतर संभाजी महाराजांचा सांभाळ चांगल्या प्रकारे होण्यासाठी अनेक प्रयत्न झाले, परंतु त्यांचे बालपण अनेक राजकीय आणि कौटुंबिक संघर्षांनी व्यापलेले होते. त्यांच्या वडिलांचे बळकट स्वराज्य उभे करण्यासाठीचे सततचे युद्ध, शिवाजी महाराजांच्या विरोधकांची कुरघोडी, आणि मुघल साम्राज्याचे वाढते दबाव यामुळे संभाजी महाराजांच्या बालपणावर मोठा प्रभाव पडला.बालपणातील ही सर्व आव्हाने आणि शिक्षणामुळे संभाजी महाराज केवळ एक राजकुमारच नव्हे तर बुद्धिमान, पराक्रमी आणि निडर व्यक्तिमत्त्व म्हणून घडले. त्यांचे जीवन त्यांच्या बालपणातील संघर्ष आणि शिक्षणामुळेच हिंदवी स्वराज्याच्या महान योध्याचे प्रतीक ठरले.

Chatrapati Sambhaji Maharaj Information in Marathi

छत्रपती संभाजी महाराजांचे प्रशिक्षण

छत्रपती संभाजी महाराज हे एक अत्यंत शौर्यशील आणि कुशल योद्धे होते, आणि त्यांचे प्रशिक्षण त्यांच्या वडील, छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या आशीर्वादाने आणि मार्गदर्शनाने प्रारंभ झाले. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी त्यांचे शालेय जीवन आणि युद्धकलेचे प्रशिक्षण अत्यंत कठोर आणि शिस्तबद्ध पद्धतीने घेतले.

Chatrapati Sambhaji Maharaj Information in Marathi

संभाजी महाराजांचे प्राथमिक प्रशिक्षण

1.शिवाजी महाराजांचे मार्गदर्शन

छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या अंतर्गत किल्ल्यांवरील सैनिकी आणि शास्त्राधारित युद्धकलेत, संभाजी महाराजांना शारीरिक, मानसिक आणि युद्धनीतीतील प्रशिक्षित केले गेले. त्यांच्या लहानपणापासूनच त्यांना राजकारण, युद्धकला, स्वराज्याच्या प्रशासनाचे महत्त्व याबद्दल प्रशिक्षित करण्यात आले होते.

2.सैनिकी प्रशिक्षण

धनुर्विद्या (धनुष्य आणि बाण)

संभाजी महाराजांना लहानपणापासूनच धनुर्विद्येचे प्रशिक्षण देण्यात आले. त्यांना युद्धात धनुष्य आणि बाण वापरण्याची कला शिकवली गेली. शिवाजी महाराजांच्या काळात धनुष्य आणि बाणाचा उपयोग युद्धात महत्त्वाचा होता.

अश्वारोहण (घोडेस्वारी)

संभाजी महाराजांना घोडेस्वारीचे प्रशिक्षणही दिले गेले. ते एक अत्यंत चांगले अश्वारोही होते, ज्यामुळे ते लढाईत तंत्र आणि गतिशीलता यांचा योग्य वापर करू शकले.

तलवारीचे उपयोग

तलवार चालवण्याच्या कलेतही त्यांचे विशेष प्रशिक्षण होते. तलवारीचा वापर करताना जोश, धैर्य, आणि युक्ती हे सर्व गुण संभाजी महाराजांमध्ये होते

3. रणनीती आणि गनिमी काव्य

संभाजी महाराजांना युद्धाच्या कलेत “गनिमी काव्य” शिकवले गेले. गनिमी काव्य म्हणजे शत्रूवर अचानक हल्ला करून, गडबड निर्माण करून त्यांना अप्रत्यक्षपणे पराभूत करणे. हा एक प्रभावी युद्धतंत्र होता ज्याचा वापर संभाजी महाराजांनी अनेक लढायांत केला.

4. पाणी, समुद्र आणि नौदलातील प्रशिक्षण

संभाजी महाराजांना समुद्रावरही प्रभावी नियंत्रण ठेवायचे होते. त्यांच्या नौदलाची यशस्विता हे त्यांचे अत्यंत महत्त्वाचे प्रशिक्षण होते. ते पोर्तुगीज आणि सिद्दी यांच्या नौदलावर विजय मिळवण्यासाठी नौदल युद्धातील कौशल्य शिकले होते.

5. राजकारण आणि प्रशासन

युद्धाच्या प्रशिक्षणासोबतच, संभाजी महाराजांना राज्यकारभार, राजकारण, आणि हिंदवी स्वराज्याचे संरक्षण याबद्दल प्रगल्भ विचार आणि शिस्त शिकवली गेली. शिवाजी महाराजांच्या राजकारणाच्या धोरणांचा अभ्यास करून, संभाजी महाराजांना प्रशासनातील सुसंगतता आणि इतर राजकीय कलेचे ज्ञान मिळाले.

6. सामाजिक आणि धार्मिक मूल्ये

त्यांच्या वडिलांनी त्यांना धार्मिक शिक्षण आणि समाजातील महत्त्वाची भूमिका समजावून सांगितली. संभाजी महाराजांचा धर्मावर आणि स्वराज्यावर असलेला दृढ विश्वास त्यांना लहानपणापासूनच दिला गेला.

Chatrapati Sambhaji Maharaj Information in Marathi

छत्रपती संभाजी महाराजांच्या लढाया 1670 ते 1688

संभाजी महाराजांचा कारकिर्द अनेक महत्त्वाच्या लढायांनी सजली आहे. त्यांच्या लढायांचा कालखंड 1670 ते 1688 दरम्यान, छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या उत्तराधिकारी म्हणून मराठा साम्राज्याचे नेतृत्व करत असताना, अनेक महत्त्वाच्या युद्धांचा भाग बनला. या कालखंडात संभाजी महाराजांनी मुघल, पोर्तुगीज, इंग्रज आणि सिद्दी यांच्याशी लढा दिला. त्यांच्या युद्धकलेचा मुख्य उद्देश स्वराज्याचे संरक्षण, मुघल साम्राज्याला विरोध आणि हिंदू धर्माचे रक्षण हा होता.

1. किल्ल्यांची पुनर्प्राप्ती आणि स्वराज्यविस्तार (1670-1674)

शिवाजी महाराजांच्या राज्याभिषेकानंतर, संभाजी महाराजांनी आपल्या शौर्य आणि युद्ध कौशल्याने स्वराज्याच्या विस्तारासाठी किल्ल्यांवर हल्ले सुरू केले. 1670 मध्ये त्यांनी पुणे, सातार व इतर किल्ल्यांचे संरक्षण सुनिश्चित केले.

2. पोर्तुगीजांसोबत संघर्ष (1670-1680)

पोर्तुगीजांनी गोव्यात हिंदू धर्माच्या अनुयायांवर अत्याचार आणि धर्मांतराच्या व्रत घेतले होते. संभाजी महाराजांनी गोवा आणि कर्नाटकमधून पोर्तुगीजांना हुसकावून लावण्याची मोहीम सुरू केली.1683 मध्ये, संभाजी महाराजांनी गोव्यातील पोर्तुगीजांवर हल्ला केला आणि त्यांच्याविरुद्ध एक महत्त्वाची मोहिम राबवली.

3. मुघलांविरुद्ध संघर्ष (1679-1680)

जेव्हा संभाजी महाराजांनी छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतर राजसत्तेचा कारभार हाती घेतला, तेव्हा मुघल सम्राट औरंगजेबाने दक्षिण भारतातील मराठा साम्राज्याला संपूर्णपणे नष्ट करण्याचा कट रचला. औरंगजेबाने दक्षिण भारतात अनेक किल्ल्यांवर हल्ले केले.संभाजी महाराजांनी त्याच्या सैन्याला आक्रमकपणे प्रतिकार केला.1680 मध्ये संभाजी महाराजांनी औरंगजेबाच्या सैन्याला बुरहानपूर, पंढरपूर आणि इतर किल्ल्यांवर पराभूत केले.

4. कर्नाटकमधील लढाया (1680-1685)

संभाजी महाराजांनी कर्नाटकमध्ये सशक्त धोरण राबवले आणि मुघल साम्राज्याला मोठे नुकसान केले. 1681 मध्ये, त्यांनी तंजावूर आणि जिंजी किल्ल्यांवर हल्ला केला.तिथे, मराठ्यांनी मुघलांना जड धक्का दिला आणि मुघलांच्या दक्षिण किल्ल्यांचा कब्जा घेतला.

5. सिद्दी आणि पोर्तुगीज यांच्याविरुद्ध समुद्रावर लढा (1680-1683)

सिद्दी आणि पोर्तुगीज हे दुहेरी शत्रू होते ज्यांचे नियंत्रण मराठ्यांच्या समुद्रकिनाऱ्यावर होते.संभाजी महाराजांनी मच्छिंद्र किल्ल्यावर सिद्दींच्या नौदलावर हल्ला केला. त्यांच्यावर प्रभावी आक्रमण करून मराठा नौदलाने सिद्दींच्या किल्ल्यांचा ताबा घेतला.पोर्तुगीजांवरही समर्पण करणे नाही, त्यांना गोव्यात हुसकावून लावण्यासाठी मोठे धोरण आखले.

6. अहमदनगर आणि बुरहानपूर युद्ध (1680-1685)

1680 मध्ये, संभाजी महाराजांनी अहमदनगर आणि बुरहानपूर वर हल्ला केला. अहमदनगर किल्ला मुघलांच्या ताब्यात असल्याने, संभाजी महाराजांनी त्यावर आपले सैन्य पाठवले आणि किल्ल्यावर कब्जा केला.1683 मध्ये बुरहानपूर किल्ल्याचा ताबा घेण्याचा प्रयत्न केला. त्यावेळी मुघलांवर प्रभावी आक्रमण करून त्यांना शरणागतीला विवश केले.

7. जिंजी आणि तंजावूर मोहिमा (1686-1687)

संभाजी महाराजांनी दक्षिण भारतातील जिंजी किल्ला आणि तंजावूर किल्ल्यांवर हल्ले करून मुघलांचा पराभव केला. यामुळे मुघलांची दक्षिण भारतातील पकड कमजोर झाली.1687 मध्ये, तंजावूर किल्ल्याच्या संरक्षणासाठी मुघलांना आणखी एक पराभव देण्यात यश मिळवले.

8. गनिमी काव्याचे वापर (1687-1688)

संभाजी महाराजांच्या युद्धातील गनिमी काव्याचा वापर, ज्यामुळे शत्रूला चकमा देणे आणि त्यांच्या सैन्याला थांबवणे हे अत्यंत यशस्वी ठरले.1687-88 दरम्यान, संभाजी महाराजांनी मुघल सैन्याचे अचानक हल्ले करून त्यांचा पोशाक फाडला आणि त्यांना त्रास दिला.

संभाजी महाराजांचे युद्धतंत्र

1. गनिमी कावा: गनिमी काव्याचा उत्कृष्ट वापर करून संभाजी महाराजांनी शत्रूला आश्चर्यचकित केले.

2. जलद आक्रमण: शत्रूच्या कमजोरीवर जलद हल्ला करणं, तसेच लांब युद्धांचा टाळा.

3. नौदल शक्ती: समुद्रावर पोर्तुगीज आणि सिद्दींच्या ताब्यातील किल्ले जिंकण्याचे तंत्र.

Chatrapati Sambhaji Maharaj Information in Marathi

छत्रपती संभाजी महाराजांचा राज्याभिषेक

छत्रपती संभाजी महाराजांचा राज्याभिषेक 1681 साली राजगड किल्ल्यावर झाला. ते त्यांच्या वडील छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतर मराठा साम्राज्याचे उत्तराधिकारी बनले. राज्याभिषेकाच्या पद्धतीने धार्मिक विधी, मंत्रपठण आणि सिंहासनावर बसण्याची प्रक्रिया पार पडली. या सोहळ्यात त्यांच्या शौर्य आणि सामर्थ्याची घोषणा करण्यात आली. संभाजी महाराजांनी राज्याभिषेकानंतर स्वराज्याचे रक्षण, हिंदवी स्वराज्याचे गौरव आणि धर्म रक्षण यावर भर दिला. हे राज्याभिषेक मराठा साम्राज्याच्या इतिहासात एक महत्त्वाचा टप्पा ठरला.

छत्रपती संभाजी महाराजांचे साहित्य

छत्रपती संभाजी महाराजांचे साहित्य हे त्यांच्या जीवनातील एक महत्त्वपूर्ण पैलू आहे. ते एक वीर शासक होते, परंतु त्यांची साहित्यिक कलेतील आवड देखील होती. संभाजी महाराजांनी संस्कृत, मराठी आणि हिंदी भाषांमध्ये काही साहित्य रचनांचा अवलंब केला. त्यांची साहित्यिक कर्तृत्वे त्या काळातील राजकीय, सामाजिक आणि धार्मिक स्थितीला प्रतिबिंबित करतात.संभाजी महाराजांनी ‘बुधभूषण’ हा संस्कृत ग्रंथ, तर ‘नायिकाभेद’, ‘नखशीख’ आणि ‘सातसतक’ हे ब्रज भाषेतले ग्रंथ लिहिले. लहानपणीच कवी कलश,महाकवी भूषण यांसारख्या विद्वानांच्या संपर्कात आल्याने तसेच आपले पिता छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या प्रेरणादायी नेतृत्वाने प्रभावित होऊन त्यांनी हा राज्यानितीशास्त्रपर रचला असावा.

छत्रपती संभाजी महाराजांचा मृत्यू

1689 मध्ये औरंगजेबाने संभाजी महाराजांना गुप्त फितुरीने पकडले. त्यांना 40 दिवस अमानुष छळ करून ठार करण्यात आले.परंतु शेवटच्या क्षणापर्यंत संभाजी महाराजांनी शत्रूपुढे शरणागती पत्करली नाही आणि हिंदू धर्माचे संरक्षण केले.

मित्रांनो आणि मैत्रिणींनो तुम्हांला Chatrapati Sambhaji Maharaj Information in Marathi हा लेख कसा वाटला ते तुम्हीं आम्हांला comment करून कळवा.